Szczególne zasady umorzenia ZUS

Spis treści

1. Umorzenie składek ZUS – zasady ogólne
2. Umorzenie składek ZUS – zasady szczególne
3. Ciężar udowodnienia zaistnienia przesłanek umorzenia
4. Czego dotyczy umorzenie ZUS?
5. Odmowa umorzenia przez ZUS

Umorzenie składek ZUS – zasady ogólne

Co do zasady należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności, z którą mamy do czynienia, gdy:

• Ubezpieczony, który miał zaległości zmarł nie pozostawiając przy tym żadnego majątku pozwalającego na spłatę długu, ani nie ma spadkobierców lub innych następców prawnych;
• Doszło do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości ubezpieczonego lub umorzenia postępowania upadłościowego z uwagi na brak majątku;
• Ubezpieczony zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej i nie dysponuje majątkiem, który mógłby pokryć spłatę zadłużenia. Dotyczy to w szczególności dłużnika, który nie ma małżonka, wspólników lub następców prawnych;
• W zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub w umorzonym postępowaniu upadłościowym nie uzyskano kwoty wystarczającej do tego, żeby uregulować ustanowiono w ich toku należności;
• Wartość zaległych składek jest mniejsza niż ustawowe koszty upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. W 2022 r. jest to 16 zł, zaś do 12 października 2021 roku kwota kosztów nwynosiła 11,60 zł;
• Naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził, że nie ma majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
• W postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Umorzenie składek ZUS – zasady szczególne

Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne mogą być w ściśle określonych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Możliwość wystąpienia z wnioskiem o umorzenie bez spełnienia ww. przesłanki przeznaczona jest jednak wyłącznie dla ubezpieczonych pełniących jednocześnie funkcję płatnika.

Szczególny sposób wnioskowania o zwolnienie z zaległości składkowych został określony w treści z § 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, do którego odsyła art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jak wynika treści przywołanych przepisów, wnioskowanie o umorzenie zaległości ZUS w specjalnym trybie jest dopuszczalne wyłącznie ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną ubezpieczonego. Dokładnie dotyczy to takich okoliczności, w których dłużnik nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny. Do stwierdzenia zaistnienia tego typu sytuacji dochodzi w szczególności w razie:

• gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby dłużnika i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
• poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić dłużnika możliwości dalszego prowadzenia działalności;
• przewlekłej choroby dłużnika lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej go możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Należy zauważyć, iż ustawodawca posłużył się wyrażeniem „w szczególności”, co jednoznacznie wskazuje, iż wyżej wskazany katalog trzech potencjalnych okoliczności nie jest zamknięty. W związku z tym ZUS może wziąć pod rozwagę również inne czynniki wpływające na sytuację dłużnika. Mając na uwadze jednak specyfikę wymienionych wyżej okoliczności należy spodziewać się, że Zakład będzie uwzględniał wyłącznie sytuacje losowe dłużnika o najdotkliwszym dla niego charakterze.

Ciężar udowodnienia zaistnienia przesłanek umorzenia

Wnioskowanie o umorzenie zaległości składkowych przez ZUS wiąże się z przeniesieniem ciężaru dowiedzenia zaistnienia stosownych przesłanek przez dłużnika. Spostrzeżenia bowiem wymaga, iż to w jego interesie prawnym leży pozytywne rozpatrzenie jego wniosku. Ponadto konieczność wykazania zaistnienia okoliczności warunkujących możliwość zwolnienia wnioskodawcy z długu wynika z językowego brzmienia przepisów regulujących zasady szczególne umorzenia.

Postępowanie mające na celu umorzenie zaległości składkowych odbywa się na gruncie przepisów Kodeksu Postępowania Administracyjnego (dalej również: KPA). Oznacza to, że co do zasady winna znaleźć w tym względzie zasada prawdy obiektywnej wynikająca z art. 7 oraz wzmocniona art. 77 § 1 KPA. Zgodnie z ww. regułą postępowania administracyjnego, ZUS ma obowiązek podjęcia wszelkich niezbędnych kroków do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Nie sposób jednak wymagać, że w postępowaniu w przedmiocie umorzenia należności składkowych Zakład Ubezpieczeń Społecznych - na podstawie przepisów z § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 roku, do którego odsyła art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - był obarczony obowiązkiem zbierania dowodów na okoliczność istnienia wspomnianych w tych przepisach przesłanek.

Wyżej wskazany pogląd wsparty wykładnią przywołanych przepisów spotyka się z aprobatą orzecznictwa sądowego, co jednoznacznie potwierdza konieczność dowodzenia zaistnienia przesłanek warunkujących umorzenie składek przez samego dłużnika – wnioskodawcę. Abstrahując od analizowanych okoliczności, przeniesienie ciężaru wykazania niemożności zapłaty należności wynika przede wszystkim z faktu, że umorzenie jest wyjątkiem od zasady obowiązku ich opłacania. Ponadto w szczególności to dłużnikowi znane są okoliczności, które uniemożliwiają uregulowanie zaległości, nie wynikają zaś np. z akt będących w dyspozycji organu.

Czego dotyczy umorzenie ZUS?

Należności z tytułu składek mogą być umarzane przez ZUS w całości lub w części, zaś umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowych opłat z tym związanych.

Odmowa umorzenia przez ZUS

W razie odmowy umorzenia zaległości składkowych należy pamiętać o spłacie zadłużenia wraz z odsetkami za zwłokę, naliczonymi do dnia zapłaty włącznie (złożenie wniosku nie jest równoznaczne ze zwolnieniem z zadłużenia).

Postępowanie administracyjne toczące się w przedmiocie umorzenia jest dwuinstancyjne. Ostateczne rozstrzygnięcie ze strony ZUS nie przekreśla szans na uzyskanie zwolnienia z zaległości, jednakże w tym celu koniecznym będzie złożenie skargi do właściwego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na wydaną przez ZUS decyzję.