Przychody uzyskane z tytułu pomocy prawnej z urzędu – jak je rozliczyć?

Spis treści

1. Przychody i koszty pełnomocnika z urzędu – wybór rozliczenia
2. Przychody uzyskane za pomoc prawną z urzędu – jak je rozliczyć?
3. Zwrot poniesionych wydatków w zw. z pomocą świadczoną z urzędu – jak rozliczyć?

Przychody i koszty pełnomocnika z urzędu – wybór rozliczenia

Jednym ze źródeł przychodów, do których zakwalifikować można środki uzyskane w ramach pomocy prawnej z urzędu, jest działalność wykonywana osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT).

Kwalifikacja do wspomnianego wyżej źródła przychodów jest zasadna wyłącznie w przypadku, gdy osoba świadcząca pomoc prawną z urzędu nie prowadzi działalności gospodarczej w tym zakresie.

Odmiennej kwalifikacji w zakresie źródła przychodu należy dokonać w sytuacji, w której pełnomocnik świadczy swoje usługi w ramach działalności gospodarczej, w tym również w formie spółek osobowych np. jawnej, partnerskiej, czy komandytowej. W takim przypadku, przychody te będą kwalifikowane jako przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT). W poniższej tabeli zaprezentowano kluczowe kwestie z zakresu wyboru formy rozliczenia pomocy prawnej świadczonej z urzędu.

Z pozoru prosta kwalifikacja, w przeszłości nastręczała wiele wątpliwości na gruncie interpretacyjnym. Organy podatkowe wielokrotnie wskazywały, że wynagrodzenie uzyskane tytułem pomocy prawnej z urzędu winno być rozliczane w ramach źródła przychodów „działalność wykonywana osobiście”, bez względu na to, czy pełnomocnik wykonuje zawód w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.

Linia orzecznicza ujednolicona została dopiero wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 października 2013 r., sygn.  II FPS 1/13. Skład orzekający stwierdził, w szczególności, że forma ustanowienia pełnomocnictwa (z wyboru / z urzędu) nie determinuje w żaden sposób charakteru i kwalifikacji podatkowej przychodów uzyskiwanych z tytułu pomocy prawnej. Potwierdzenie powyższego zostało utrwalone interpretacją ogólną Ministerstwa Finansów z dnia 21 listopada 2013 r. sygn. DD3/033/181/CRS/13/RD-90955/13.

Przychody uzyskane za pomoc prawną z urzędu – jak je rozliczyć?

Po dokonaniu kwalifikacji źródła przychodu na gruncie podatku PIT, w kolejnym etapie należy dokonać rozliczenia wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną z urzędu. W sytuacji, w której:

• pomoc prawna rozliczona zostanie w ramach źródła przychodu określonego jako działalność wykonywana osobiście, właściwy organ dokonuje obliczenia i poboru zaliczki na podatek dochodowy, a następnie sporządza PIT-11. Na podstawie otrzymanego PIT-11, podatnik rozlicza przychody w zeznaniu PIT-37 lub PIT-36 (jeżeli np. zaprzestał w trakcie roku prowadzenia działalności gospodarczej). Przy obliczaniu zaliczki na podatek dochodowy, organ ustali koszty uzyskania przychodów w wysokości 20% (art. 22 ust. 9 pkt 4 ustawy o PIT), stąd pod kątem podatku dochodowego, rozliczenie jest analogiczne jak w przypadku standardowej umowy zlecenia, czy o dzieło;
• pomoc prawna rozliczona zostanie w ramach źródła przychodu określonego jako pozarolnicza działalność gospodarcza, wówczas podatnik lub spółka, w ramach której podatnik prowadzi tę działalność, rozpoznaje przychód zgodnie z ogólnymi zasadami unormowanymi w art. 14 ustawy o PIT (tj. w dacie wykonania usługi, nie później niż w dniu wystawienia faktury, albo uregulowania należności). Kosztami uzyskania przychodów zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o PIT będą natomiast wszystkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 ustawy o PIT.

W przypadku, gdy wynagrodzenie za pomoc prawną z urzędu rozliczone zostanie w ramach działalności wykonywanej osobiście, istnieje możliwość zastosowania wyższych niż 20% kosztów uzyskania przychodów. Sytuacja ta może mieć miejsce tylko w przypadku, gdy podatnik udowodni, że koszty uzyskania przychodów były wyższe niż wynikające z zastosowania normy procentowej (art. 22 ust. 10 ustawy o PIT).

Zwrot poniesionych wydatków w zw. z pomocą świadczoną z urzędu – jak rozliczyć?

Problematyczna może być również kwalifikacja podatkowa zwróconych wydatków za pomoc prawną świadczoną z urzędu. Mowa tutaj w szczególności o niezbędnych wydatkach np. na dojazd do siedziby sądu, których zwrotu można domagać się na podstawie § 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

W sytuacji, w której pomoc prawna z urzędu rozliczana jest w ramach źródła przychodów „działalność wykonywana osobiście”, zwrot udokumentowanych, niezbędnych wydatków nie stanowi kosztów uzyskania przychodów. Powyższe potwierdza m.in. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 19 października 2020 r., sygn. 0115-KDIT1.4011.583.2020.4.KK.

Jeżeli natomiast wynagrodzenie za pomoc prawną z urzędu rozliczane jest w ramach źródła przychodu „pozarolnicza działalność gospodarcza” i wszelkie wydatki związane z prowadzonymi sprawami zaliczane są do kosztów uzyskania przychodów, wówczas także kwota zwróconych wydatków stanowi przychód podatkowy. Wyjątkiem byłaby sytuacja, w której niezbędne wydatki nie zostałyby zaliczane do kosztów uzyskania przychodów. Wówczas zwrot tych samych wydatków nie stanowiłby przychodu z działalności gospodarczej na podstawie art. 14 ust. 3 pkt 3a ustawy o PIT.