Podatek cukrowy – nowa danina publiczna

Spis treści

1. Wstęp
2. Co jest objęte opłatą?
3. Kto jest zobowiązany do uiszczania opłaty?
4. Jaka jest wysokość opłaty?
5. Obowiązki związane z rozliczeniem opłaty i sankcje
6. Podsumowanie

Wstęp

Podatek cukrowy został wprowadzony z dniem 1 stycznia 2021 r. poprzez zmianę ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (tj. Dz. U. 2020 r., poz. 322, dalej jako UoZdrP) nowelizacją z dnia 14 lutego 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów (Dz. U. 2020, poz. 1492). Podkreślenia wymaga nazwa ustawy nowelizującej, która kładzie nacisk na prozdrowotny charakter tej nowej daniny.  

Co jest objęte opłatą?

Do przepisów UoZdrP wprowadzono cały nowy rozdział 3a, który określa zasady nakładania i poboru opłaty od środków spożywczych. Zgodnie z art. 12a ust 1 UoZdrP opłacie tej podlega wprowadzenie na krajowy rynek napojów z dodatkiem cukrów będących monosacharydami lub disacharydami oraz środków spożywczych zawierających te substancje. Ponadto obejmuje ona również substancje słodzące w rozumieniu przepisów prawa Unii Europejskiej (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności, Dz. Urz. UE L 354 z 31.12.2008, str. 16, z późn. zm.), zwane popularnie słodzikami. Napoje zawierające substancje pobudzające, takie jak kofeina lub tauryna (m.in. napoje energetyczne), również podlegają tej opłacie.

Ustawodawca zdefiniował pojęcie napoju, którego wprowadzenie na terytorium Polski podlega opłacie. Jest to wyrób w postaci napoju oraz syrop będący środkiem spożywczym, ujęty w Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU 2015) w klasach 10.32 i 10.89 oraz w dziale 11, w którego składzie znajduje się co najmniej jedna ze wskazanych substancji, z wyłączeniem substancji występujących w nich naturalnie. Definicja taka jest błędna w swojej pierwszej części, gdyż definiuje napój poprzez odwołanie się do tego samego określenia – postaci napoju (błąd definiowania idem per idem). Domniemywać należy, że ustawodawca miał na myśli po prostu o napój, pod którym to pojęciem należy rozumieć zarówno substancję płynną przeznaczoną do bezpośredniego spożycia, jak i syropy.

Jednocześnie wprowadzono szereg wyłączeń, których opłata nie obejmuje. Dotyczą one wprowadzania na rynek krajowy napojów:

• będących wyrobami medycznymi lub suplementami diety w rozumieniu odrębnych przepisów;
• które są żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego oraz preparatami do żywienia niemowląt;
• będących wyrobami akcyzowymi lub roztworami węglowodanowo-elektrolitowymi o zawartości cukru równej lub mniejszej niż 5 gramów w przeliczeniu na 100 ml napoju;
• w których udział masowy soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego wynosi nie mniej niż 20% składu oraz zawartość cukrów jest mniejsza lub równa 5 g w przeliczeniu na 100 ml napoju;
• będących wyrobami, w których na pierwszym miejscu w wykazie składników znajduje się mleko albo jego przetwory, niezależnie od ich klasyfikacji statystycznej.

Wprowadzenie napojów na rynek krajowy rozumiane jest jako ich sprzedaż do pierwszego punktu sprzedaży detalicznej, w tym również sprzedaży przez internet. Pojęcie to odnosi się także do sprzedaży napojów prowadzonej bezpośrednio przez producenta lub importera oraz sprowadzającego takie towary z Unii Europejskiej (wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów) do konsumenta końcowego. Ustawodawca zdefiniował na potrzeby poboru tej opłaty pojęcie sprzedaży detalicznej, odwołując się do odpłatnego zbywania towaru konsumentom zarówno w lokalu przedsiębiorstwa, jak i poza nim, w rozumieniu przepisów o prawach konsumenta. Pojęcie to obejmuje także sprzedaż towaru będącego częścią świadczonej przez przedsiębiorcę usługi (np. usługa gastronomiczna).   

Kto jest zobowiązany do uiszczania opłaty?

Każdy, kto prowadzi sprzedaż napojów do punktów sprzedaży detalicznej albo producent, importer lub nabywający takie towary z Unii Europejskiej i sprzedający je bezpośrednio konsumentom, zobowiązany jest do naliczania i odprowadzania opłaty. Obowiązek ten obejmuje również podmiot zamawiający produkcję takiego napoju, który następnie zostaje wprowadzony do sprzedaży na terytorium Polski. W tym drugim przypadku to nie producent jest zobowiązany do naliczenia i odprowadzenia opłaty, aczkolwiek musi o zawartej umowie z zamawiającym poinformować organ podatkowy najpóźniej w dniu wprowadzeniu na rynek krajowy napoju (art. 12d ust 3 UoZdrP).

Mimo niejednoznacznego brzmienia przepisów przyjąć należy, że hurtownik nie będzie zobowiązany do uiszczania opłaty. Wprawdzie treść art. 12e ust 3 UoZdrP posługuje się spójnikiem „oraz” stwierdzając, że obowiązek zapłaty opłaty ciąży na podmiocie sprzedającym napoje podmiotowi prowadzącemu jednocześnie sprzedaż detaliczną oraz hurtową. Tym samym przepisy nie regulują przypadku, gdy sprzedaż jest prowadzona wyłącznie na rzecz hurtownika. Niemniej jednak podmioty wprowadzające na rynek napoje, od których opłata została już uiszczona, nie mają obowiązku jej ponownej zapłaty (art. 12e ust 4 UoZdrP). W tym wypadku należy tym przepisem objąć m.in. podmioty prowadzące hurtową sprzedaż napojów.

Jaka jest wysokość opłaty?

Opłata składa się z dwóch części. Pierwsza to 50 gr za zawartość cukrów w ilości równej lub mniejszej niż 5 gramów w 100 ml napoju, lub za zawartość w jakiejkolwiek ilości co najmniej jednej substancji słodzącej w rozumieniu odrębnych przepisów. Druga to 5 gr za każdy gram cukru powyżej 5 gramów w 100 ml napoju. W obu przypadkach przeliczenie następuje w objętość jednego litra. W przypadku napojów, w których udział masowy soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego wynosi nie mniej niż 20% składu lub napoje są kwalifikowane jako roztwory węglowodanowo-elektrolitowe w świetle przepisów unijnych, objęte są one tylko drugą częścią opłaty, naliczaną powyżej 5 gramów cukrów w 100 ml napoju.

Napoje zawierające kofeinę lub taurynę objęte są dodatkową opłatą w wysokości 10 groszy w przeliczeniu na litr napoju. Łączna suma wszystkich kwot cząstkowych opłaty nie może przekroczyć 1,2 zł w przeliczeniu na jeden litr napoju.  

Obowiązki związane z rozliczeniem opłaty i sankcje

Organem podatkowym właściwym w sprawie opłaty jest naczelnik urzędu skarbowego. Podmioty zobowiązane do jej rozliczenia dokonują wpłat w terminie do 25 dnia miesiąca następnego po miesiącu, którego opłata dotyczy. Ustawodawca nałożył również obowiązek przekazywania informacji dot. opłaty wyłącznie w formie elektronicznej, opatrzonej kwalifikowanym podpisem elektronicznym za pośrednictwem systemu informatycznego ministra do spraw finansów. Zakres tej informacji jest relatywnie szeroki (por. art. 12g ust 2 UoZdrP).

Nowe regulacje wprowadzają również opłatę sankcyjną. Będzie ona nałożona przez organ podatkowy w formie decyzji w przypadku, gdy podmiot zobowiązany nie uiści jej w przewidzianym terminie. Jej wysokość to 50% kwoty należnej, ale nieuiszczonej opłaty.

Podsumowanie

Nowa opłataw swojej konstrukcji przypomina podatek, nakładany na obrót selektywnym towarem, jakim jest napój z określoną zawartością cukru lub innej substancji słodzącej. Można ją zatem porównać do jednofazowego podatku obrotowego, jakim jest np. akcyza.

Kwota opłaty stanowi w 96,5% przychód Narodowego Funduszu Zdrowia, który ma obowiązek przeznaczać uzyskane wpływy na działania o charakterze edukacyjnym i profilaktycznym oraz na świadczenia opieki zdrowotnej związane z utrzymaniem i poprawą stanu zdrowia osób z chorobami rozwiniętymi na tle niewłaściwych wyborów i zachowań zdrowotnych, w szczególności z nadwagą i otyłością. W pozostałej części kwota opłaty zasila budżet centralny.