Porównanie obywatelskich koncepcji finansowania OPP z rządowym mechanizmem osłonowym

Spis treści

1. Istota problemu
2. Rządowy „mechanizm osłonowy” dla organizacji OPP
3. Zwiększenie stawki z 1% do 1,5%
4. Model obliczenia 1% na OPP z wykluczeniem kwoty wolnej
5. Głos każdego podatnika ma znaczenie
6. Podsumowanie

Istota problemu

Organizacje pożytku publicznego (OPP) znaczną część swoich dochodów oraz źródeł finansowania upatrują w 1% podatku dochodowego przekazywanego na ich rzecz. Ta forma pomocy jest coraz częściej wybieraną metodą wsparcia najbardziej potrzebujących w ramach wskazanego „celu szczegółowego". Mając jednak na uwadze, iż zasadniczym źródłem utrzymania organizacji pozarządowych jest 1% PIT, to w obliczu topniejących wpływów z tej daniny, istnienie i sposób funkcjonowania wielu OPP zostało zagrożone. Rada Ministrów nie uchybiła spostrzeżeniu nadchodzącego problemu z finansowaniem dla III sektora i przygotowała propozycję tzw. „mechanizmu osłonowego" mającemu zapobiec stratom jakie mają odczuć organizacje. Z uwagi na zbyt uznaniowy model dystrybuowania rekompensat dla OPP powstały alternatywne modele „wyrównania" 1% PIT dla OPP.

Rządowy „mechanizm osłonowy” dla organizacji OPP

W pierwszej kolejności należy jednak przedstawić czym cechuje się tzw. „mechanizm osłonowy" autorstwa Rady Ministrów. Szerzej na ten temat informowaliśmy w artykule Wyrównanie wpływów z 1% dla organizacji pożytku publicznego, jednakże na potrzeby porównania z mechanizmami zaproponowanymi przez kręgi obywatelskie, wymaga on krótkiego omówienia.

Przygotowany przez Radę Ministrów mechanizm osłonowy zakłada wyrównanie 1% dla OPP poprzez:

• rekompensatę w proporcji, w jakiej pozostaje udział kwoty środków pochodzących z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych przekazanej w danym roku na rzecz organizacji pożytku publicznego do łącznej kwoty tych środków przekazanej na rzecz wszystkich organizacji pożytku publicznego w tym roku,
• w trybie otwartego konkursu ofert,
• w sposób wskazany przez Radę Działalności Pożytku Publicznego.

O ile pierwsza z wymienionych powyżej metod rekompensaty stanowi najrozsądniejszą propozycję ze strony rządzących, o tyle dwie pozostałe są całkowicie uznaniowymi sposobami na wyrównanie strat z 1% PIT.

Przedstawione rozwiązanie jest dalekie od ideału z uwagi na wykluczenie dużej części podatników w obdarowywaniu organizacji pozarządowych. Osoby o relatywnie niskich dochodach (nieprzekraczających kwoty wolnej od podatku) nie będą miały możliwości uczestniczenia w decydowaniu o tym, do których organizacji pozarządowych trafi część środków podatników w związku z realizacją „celu szczegółowego”.

Ponadto jak można zauważyć, zaoferowane metody pomocy OPP są absolutnie niewrażliwe na aktualne wskaźniki makroekonomiczne podatne na dynamiczne wahania. W dobie gwałtownie rosnącej inflacji (która na chwilę sporządzania artykułu wynosi aż 12,3% rok do roku), nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której nie uwzględnia się realnej wartości środków otrzymywanych przez organizacje pozarządowe w ramach 1% PIT.

Dodatkowo zaproponowane wyrównanie przewiduje w najlepszym wypadku otrzymanie przez OPP kwoty nie wyższej niż uzyskana przez nią w 2022 roku. To z kolei oznacza całkowite odrealnienie rządowej propozycji z uwagi na zignorowanie współczynnika wzrostu popularności oraz wpływów do OPP – rosnących nieustannie od początków obowiązywania tejże instytucji, czyli 2004 roku.

Już choćby w obliczu tych dwóch kluczowych czynników, absurdalnym jest przygotowanie projektu wyrównania strat dla organizacji pozarządowych, które np. za trzy lata otrzymają rekompensatę ustalaną na podstawie dochodów osiągniętych w 2022 roku. Brak ujęcia wskaźnika wzrostu przychodów organizacji pozarządowych oraz inflacji powoduje przyjęcie założenia, że przekazywana ilość środków z 1% na OPP nie uległaby podwyższeniu, gdyby stan prawny się nie zmienił. 

Nadmienić również należy, że rządowy tzw. „mechanizm osłonowy" zdaje się całkowicie pomijać ścisłe powiązanie środków pochodzących z 1% na OPP z „celami szczegółowymi", w związku z którymi są przekazywane. Suma rekompensaty powinna pozostać powiązana z subkontami podopiecznych organizacji pożytku publicznego. Warto dodać, iż postulat ten był podniesiony w toku konsultacji społecznych, jednakże nie zadecydowało to o ponownym przeanalizowaniu proponowanego rozwiązania.

Zwiększenie stawki z 1% do 1,5%

W toku prac legislacyjnych nad reformą podatkową mającą obowiązywać od początku lipca 2022 r., została zgłoszona poprawka, której głównym założeniem było zwiększenie puli środków dotychczas przekazywanych na organizacje pozarządowe. Przedstawiona propozycja zakładała podniesienie wartości podatku ofiarowywanego OPP – z 1% do 1,5% PIT.

Niestety jak wynika ze sprawozdania Komisji Finansów Publicznych z dnia 11 maja 2022 r. wskazana propozycja nie spotkała się z aprobatą obozu rządzącego.

Oczywiście jest to model niedoskonały, gdyż nie rozwiązuje problemu związanego z wykluczeniem dużej ilości podatników z możliwości przekazania 1% na wybraną przez nich OPP. Są to osoby, które rozliczają wg zasad ogólnych (na skali podatkowej), zaś wartość ich dochodu nie przekroczy 30 000 zł.

W globalnym ujęciu jednak, wdrożenie omawianego mechanizmu mogłoby przyczynić się do wzrostu wpływów do OPP z 1% PIT względem lat poprzednich. 

Model obliczenia 1% na OPP z wykluczeniem kwoty wolnej

W ocenie PITax.pl Łatwe podatki najstabilniejszym modelem z dotychczas zaproponowanych jest ten, który zakłada liczenie kwoty 1% od podatku, ale z pominięciem uwzględnienia kwoty wolnej.

Żadne dodatkowe regulacje, mechanizmy rekompensaty nie są potrzebne, aby wg symulacji specjalistów z PITax.pl Łatwe podatki wraz z Instytutem Wsparcia Organizacji Pozarządowych zapobiec oddziaływaniu negatywnych, nieprzemyślanych skutków wprowadzenia Polskiego Ładu oraz jego dalszych kontynuacji.

W naszej ocenie zaproponowany model uwzględnia wszystkie niezbędne elementy:

• Niezakłócone funkcjonowanie organizacji pozarządowych,
• Oddanie głosu i uczestnictwa w społeczeństwie obywatelskim każdemu podatnikowi,
• Klarowne i sprawiedliwe zasady dystrybucji środków pochodzących z 1% PIT,
• Brak zagrożenia dla pomocy najuboższym oraz przez nich wspieranych subkont.

Proponowane rozwiązanie uwzględnia wszystkie podane czynniki i stanowi rezultat przemyślanej koncepcji. Szersze opracowanie ww. modelu zostało zawarte w opracowaniu pod adresem: https://www.iwop.pl/aktualnosci/polski-lad-wprowadza-ryzyko-kaskadowej-zapasci-finansowania-trzeciego-sektora-z-1-podatku/

Głos każdego podatnika ma znaczenie

Dodatkową propozycją jest oddanie głosu każdemu podatnikowi podatku dochodowego. Przedstawione rozwiązanie dotyczyłoby również przypadków, w których faktyczna wysokość dochodów danej osoby nie przyczyni się do powstania zobowiązania podatkowego. Mimo braku dochodów podlegających opodatkowaniu obywatele mieliby do dyspozycji „głos” na jedną z wybranych przez nich OPP (łącznie z możliwością określenia „celu szczegółowego”).

Jak w takim razie przedstawiałaby się możliwość dystrybuowania środków w ramach instytucji przekazywania 1% na rzecz OPP? Na zaproponowany mechanizm składają się następujące kroki:

1. Od całkowitej kwoty podatku PIT otrzymanego przez organy podatkowe odliczano by 1% na rzecz organizacji pożytku publicznego.
2. Otrzymana wartość jednego procenta byłaby następnie proporcjonalnie dzielona pomiędzy OPP na podstawie “głosów” przekazanych przez podatników (tj. organizacje, które otrzymałyby najwięcej głosów - otrzymałyby najwyższą kwotę 1%).

Oferowane rozwiązanie stanowi remedium na dwie, najbardziej dotkliwe kwestie związane z wdrożeniem kolejnej rewolucji podatkowej w PIT:

• prawa do dysponowania 1% zachowują nawet te osoby, które stracą je w efekcie Polskiego Ładu
• fundusze z 1% otrzymają nawet te organizacje, które najprawdopodobniej nie otrzymałyby nic po wejściu w życie Polskiego Ładu (tj. organizacje wspierane przez podatników o najniższych dochodach)
• zachowanie dyspozycji celu szczegółowego dla wszystkich (także tych, którzy podatku już nie płacą) (kluczowe przy współpracy organizacji z podopiecznymi).

Podsumowanie

Mniejsze wpływy do PIT stanowią realne zagrożenie dla dalszego, zbilansowanego funkcjonowania III sektora. Nie ma konieczności poddawania zmian podatkowych tj. podwyższenie kwoty wolnej czy obniżenie I progu podatkowego, jednakże w obliczu tak dynamicznych modyfikacji w trakcie roku, należy wziąć pod uwagę następstwa obowiązywania nowego programu oraz uwagi zgłoszone w toku konsultacji społecznych.