Środki zebrane z przekazanego przez Państwa 1% będą wsparciem w realizacji zadań statutowych Związku. Pozwolą na dalsze krzewienie i przekazywanie młodym pokoleniom góralskich tradycji. Dzięki działalności naszej organizacji następne pokolenia mogą doświadczać bogactwa i piękna góralskiej tradycji, wiary naszych ojców, naszej obyczajowości i zachowywać je w pamięci.

Związek Podhalan jest organizacją skupiającą w swoim gronie nie tylko rodowitych Górali, którzy pielęgnują swoją odrębność kulturową i obyczajową, lecz również sympatyków związanych z subregionami zamieszkałymi przez Górali polskich, jednym słowem wszystkich tych, którym na sercu leży dobro i rozwój tych ziem z poszanowaniem tradycji naszych Ojców.
O tym jak szerokie jest oddziaływanie tych idei może świadczyć fakt, że w chwili obecnej należy do niego kilka tysięcy członków, istnieje prawie 80 czynnych oddziałów i ognisk w kraju. Związek ma także swoje oddziały akademickie i młodzieżowe.
Naczelnym celem związku jest:

• Służba Ojczyźnie poprzez dbałość o moralny poziom mieszkańców regionu oraz kulturalny i materialny jego rozwój.
• Ochrona duchowych i materialnych wartości krajobrazu i środowiska naturalnego regionu.

Związek realizuje swoje zadania i cele poprzez:
• Pielęgnowanie i rozwijanie oraz dokumentowanie kultury i sztuki góralskiej.
• Tworzenie ośrodków swojszczyzny, oświaty i kultury.
• Organizowanie i prowadzenie zespołów folklorystycznych, form pracy świetlicowej i bibliotekarskiej, wycieczek krajoznawczych, zwalczanie różnych przejawów zła społecznego.
• Popularyzowanie osiągnięć naukowych i gospodarczych związanych z regionem.
• Wydawanie własnych publikacji.
• Udzielanie pomocy kształcącej się młodzieży góralskiej.
• Współpracę z instytucjami i organizacjami o pokrewnych zadaniach społeczno-kulturalnych w kraju i za granicą.
• Zakładanie placówek etnograficznych i muzealnych dokumentujących kulturę regionu.
• Prowadzenie działalności gospodarczej dla uzyskania środków na cele statutowe.
• Organizowanie i prowadzenie imprez kulturalnych, rozrywkowych, sportowych oraz handlowych w celu pozyskania funduszy na realizację zadań statutowych.

Związek Podhalan funkcjonuje na obszarze całej Góralszczyzny Polskiej we wszystkich 12 subregionach. Tworzą go dzisiaj Górale: Podhalańscy, Babiogórscy, Czadeccy, Orawscy, Śląscy, Pienińscy, Sądeccy – Biali i Czarni, Spiscy, Zagórzańscy, Żywieccy i Kliszacy. Kilka tysięcy członków ZP skupionych jest w ponad 70 oddziałach. Większość oddziałów posiada sztandar związkowy. Niemal przy każdym z oddziałów działa zespół regionalny. Od 1973 roku oficjalną siedzibą Związku jest Dom Podhalański im. Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Władysława Orkana w Ludźmierzu, gdzie odbywają się zjazdy i inne uroczystości. Natomiast sekretariat znajduję się w Nowym Targu.
Aktywność Związku Podhalan służy dobru Rzeczpospolitej Polskiej oraz gospodarczemu i kulturowemu rozwojowi Ziem Górskich. Przez powszechnie przyjęty termin „Ziemie Górskie” rozumiemy w szczególności wszystkie subregiony Karpat polskich, na obszarze których działa organizacja. W swym działaniu pozostaje w bliskim związku z bratnimi organizacjami Związku Podhalan w Północnej Ameryce, Kanadzie oraz innych krajach Europy i świata. Swoją pracę wiąże z działaniami najszerszych kręgów społeczeństwa polskiego: organizacje społeczne, gospodarcze i polityczne, instytucje kulturalne i naukowe oraz samorządy terytorialne. Organizacja pozostaje w stałej i żywej łączności z Kościołem katolickim. Od 1981 r. powoływani są Kapelani Zarządu Głównego Związku Podhalan, którzy dbają o moralny obraz stowarzyszenia.
Wg statutu ZP naczelnym celem organizacji jest służba Ojczyźnie poprzez dbałość o moralny poziom mieszkańców Ziem Górskich oraz kulturalny i materialny ich rozwój oraz ochronę duchowych i materialnych wartości krajobrazu środowiska naturalnego regionu.
Działalność Związku Podhalan przybiera różne formy. Podstawowym rodzajem spotkań członków ZP są tzw. posiady. Podczas posiadów, oprócz bieżących informacji przekazywanych przez prezesa i zarząd, uczestnicy spotkania mogą wysłuchać okolicznościowego referatu. Wyjątkowe posiady przybierają charakter sympozjów popularno-naukowych np. rocznica wybuchu Powstania Chochołowskiego (ZP Chochołów, Poronin), rocznica śmierci honorowego członka ZP Tadeusza Staicha (ZP Kraków), zbójnictwo w Karpatach (ZP Nowy Targ) itp.
Wyjątkowego charakteru nabierają posiady świąteczne. Każdy Oddział i Ognisko ZP dwa razy do roku organizuje; w okresie Świąt Wielkanocnych tzw. „święcone”, zaś w okresie Świąt Bożego Narodzenia – „opłatek”.
Szczególną rolę odgrywają regionalne konkursy lub przeglądy muzyk góralskich. Związek Podhalan organizuje lub współorganizuje m.in.:

– „Muzykę Karpat” „Poetyckie Zoduski” (Zakopane, Kościelisko)
– Śpiewanie i granie pod chochołowskom strzechom” (Chochołów)
– Duchowe nucicki (Ciche, Czarny Dunajec)
– Muzykanckie Zaduski (Łącko, Kościelisko)
-Zaduski Tischnerowskie (Łopuszna)

Obok tradycyjnej, ludowej muzyki, w swoistej edukacji regionalnej jaką prowadzą oddziały ZP, duże znaczenie mają konkursy i przeglądy recytatorów poezji i gwary góralskiej. Do najbardziej znanych, organizowanych lub współorganizowanych przez ZP należą:
– „Przegląd Młodych Recytatorów im. Andrzeja Skupnia Florka” (Biały Dunajec)
– „Konkurs recytatorski im. Anieli Gut Stapińskiej” (Poronin)
– Konkurs poetycki „Śladami poetów podhalańskich”
– „Konkurs recytatorski im. A. Kudasika
– „Konkurs gwarowy im. A. Suskiego” (Szaflary)
-„Konkurs recytatorski im. T. Kubińca (Kościelisko)
-„Konkurs recytatorski im. K. Kracik (Spytkowice)
-„ Konkurs recytatorski im. Michała Słowika- Dzwona (Szczawnica)

Nierozłączne z muzyką, poezją i gwarą góralską pozostają zwyczaje i tradycje. Dlatego wielką troską Związku Podhalan jest organizacja i udział w konkursach i przeglądach różnych obrzędów. Do najsłynniejszych należą:
– „Sabałowe bajania” (Bukowina Tatrzańska)
– Przegląd sztuk teatralnych „Przepatrzowiny” (Czarny Dunajec)
– Śpiskie Zwyki (Niedzica)
-„Gorczańskie bajanie” (Kamienica)
-Poroniańskie Lato, Poroniańskie Śpasy

Wiele regionalnych imprez łączy elementy teatru z muzyką i tańcem. Do takich imprez można m.in. zaliczyć:
-„Festyn bacowski”
„Gronkowiańskie święto”
– „Orawskie lato”
– „Przednówek w Polanach”
– „Polaniorski osod” (Kościelisko)
– „Kośby Gorczańskie” (Ochotnica Dolna)
– „Juzyna na holi” (Sidzina)
-Święto ulicy Kościeliskiej (Zakopane
– wykopki w Dzianiszu

Niektóre z imprez regionalnych organizowanych lub współorganizowanych przez ZP nabierają charakteru ponadgminnego, niejednokrotnie ogólnopolskiego lub międzynarodowego. Do nich należą m.in.:
– „Święto bacowskie”
– „Dożynki ludźmierskie”
– „Karnawał góralski”
– „Tatrzańska jesień”
– „Dzień Górali Polskich”
– „Festiwal Górali Karpackich”
– „Tatrzańskie wici” („Dzień Polowaca-Jurgów, Dzień Misia-Poronin, Dzień Pstrąga-Biały Dunajec, Wybory nojśwarniyjsyj górolecki-Biały Dunajec, Osod- Nowe Bystre, Wybór gazdy roku – Leśnica-Groń).

Z kulturą duchową jest ściśle związana kultura materialna ludu góralskiego. Można tutaj wymienić chociażby tradycyjne potrawy ludowe. Niektóre oddziały ZP urządzają cykliczne konkursy i degustacje potraw regionalnych. Rzadko spotykane lub ginące rarytasy można spróbować podczas:
– „Góralskiego jadła” (Ząb)
– Konkursu regionalnych potraw w Łopusznej
– „Zoskolańskiego jodła” itp.

Warto wspomnieć o religijnym czynniku w działalności regionalnej. Do najbardziej znanych należy ogólnopolski „Konkurs poezji religijnej” w Ludźmierzu, Konkurs Góralskiej Pieśni Religijnej (Czerwienne). Wiele oddziałów ZP we współpracy z proboszczami organizuje, zwłaszcza w okresie letnim góralskie msze. Od 1981r.(od stanu wojennego w Polsce) corocznie w 2 niedziele sierpnia organizowane są msze święte na Turbaczu . na pamiątkę pierwszego kaznodziei – ks. J. Tischnera nazywa się to wydarzenie -Msza św. Ludzi Gór – Tischnerowska pod Turbaczem.
Związek współpracuje z Kościołem, szczególnie przy pomocy kapelanów ZP. Walne zgromadzenie wybrało kilku kapelanów Zarządu Głównego ZP: śp. ks. Józef Tischner, śp. ks. Tadeusz Juchas, ks. Władysław Zązel, ks. Jan Gacek. Przejawem tej współpracy są rekolekcję Związku Podhalan organizowane od 2007 roku, na których gromadzą się przedstawiciele całego ZP.
Do regularnych imprez regionalnych organizowanych przez prawie wszystkie oddziały należą: majówki, sobótki, a w największych oddziałach „Kumoterskie Gońby”.
Sportowo regionalnym przedsięwzięciem są także zawody o Puchar Przechodni Prezesa Związku Podhalan organizowane przez oddziały w Nowym Targu i Kluszkowcach oraz inne zimowe zawody np. o puchar prezesa poszczególnych oddziałów ZP (np. Szczawnicy), memoriały narciarskie im. Jaśka Fudali (Rabka Zdrój), im. Emila Kowalczyka (Lipnica-Jabłonka). Od kilku lat członkowie ZP uczestniczą w „Gwiaździstej” pielgrzymce rowerowej przez całą Polskę, z Ludźmierza na Hel.
Związek Podhalan współdziała z organizacjami i instytucjami o pokrewnych zadaniach społeczno-kulturalnych. Wiele konferencji popularno-naukowych, imprez regionalnych, obchodów rocznic, ZP współorganizował z bratnimi stowarzyszeniami i organizacjami m.in. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Targu, Związek Polskiego Spisza, Towarzystwo przyjaciół Orawy. W 2009 r. przedstawiciele zarządu Związku Podhalan podpisali porozumienie o współpracy z PPWSZ w Nowym Targu.

„Tradycja jest Twoją godnością, Twoją dumą, Twoim szlachectwem (…) Dbaj o zachowanie spuścizny Twych ojców: rodzimej sztuki, rodzimej kultury …”
Władysław Orkan

Władysław Orkan tworząc wskazania dla Podhalan pragnął by odrodzenie regionu dokonało się nie tylko w wymiarze gospodarczym, kulturowym ale także etycznym. Chodziło mu zatem nie tylko o zachowanie odrębności kulturowej regionu, ale także o życie człowieka we wspólnocie i relacje międzyludzkie.

Opracował: Julian Kowalczyk